Hó-gia̍h ê Bê-su
作者：陳雷
（本文是漢羅合用kap全羅馬字一段一段對照）
Lán逐日看新聞電視，不時ē看著報告，某一个國家今年總生產價值（GDP，gross domestic product）增加幾pha拄幾pha。增加大家歡喜，減少大家批評。對GDP chit款注重是現代政治經濟ê主流。Ùi美國、石油錢淹跤目ê中東，到飢荒ê非洲，好額散lóng仝款。
Lán ta̍k-ji̍t khòaⁿ sin-bûn tiān-sī, put-sî ē khòaⁿ-tio̍h pò-kò, bó͘ 1 ê kok-ka kin-nî chóng seng-sán kè-ta̍t (GDP, gross domestic product) cheng-ka kúi pha tú kúi pha. Cheng-ka tāi-ke hoaⁿ-hí, kiám-chió tāi-ke phoe-phêng. Tùi GDP chit khoán chù-tiōng sī hiān-tāi chèng-tī keng-chè ê chú-liû. Ùi Bí-kok, chio̍h-iû-chîⁿ im kha-ba̍k ê Tiong-tang, kàu ki-hng ê Hui-chiu, hó-gia̍h-sàn lóng kāng-khoán.
我想，chit款看法有兩項基本ê錯誤。第一，是kā GDP chit个數字ê重要性估計過頭，當做是政府上重要、甚至全部ê成就，其他--ê lóng無要緊。親像tī中國，縣長、省長beh升官，看hit个所在ê GDP，5 pha--ê比4 pha升khah緊。當然GDP bē-tàng代表全部ê政治成就，伊單單是估計物質生產ê總量。GDP愈koân，社會物質消費愈濟。但是伊並無kā非物質ê生活，也就是精神生活ê品質kap總量算在內。Che其實應該是仝款重要，甚至koh-khah重要。因為lán人ê生活m̄-nā有物質ê要求，而且有精神、心理ê需要。Lán若siuⁿ過強調物質生活，人就變做消費動物（consumer animal），當然m̄是好事，因為ē造成無需要ê資源浪費。
Góa siūⁿ, chit khoán khòaⁿ-hoat ū 2 hāng ki-pún ê chhò-gō͘. Tē-1, sī kā GDP chit ê sò͘-jī ê tiōng-iàu-sèng kó͘-kè kòe-thâu, tòng-chò sī chèng-hú siōng tiōng-iàu, sīm-chì choân-pō͘ ê sêng-chiū, kî-tha--ê lóng bô-iàu-kín. Chhin-chhiūⁿ tī Tiong-kok, koān-tiúⁿ, séng-tiúⁿ beh seng-koaⁿ, khòaⁿ hit ê só͘-chāi ê GDP, 5 pha--ê pí 4 pha seng khah kín. Tong-jiân GDP bē-tàng tāi-piáu choân-pō͘ ê chèng-tī sêng-chiū, i tan-tan sī kó͘-kè bu̍t-chit seng-sán ê chóng-liōng. GDP jú koân, siā-hōe bu̍t-chit siau-hùi jú chē. Tān-sī i pēng-bô kā hui-bu̍t-chit ê seⁿ-oa̍h, iā tō sī cheng-sîn seⁿ-oa̍h ê phín-chit kap chóng-liōng sǹg chāi-lāi. Che kî-si̍t èng-kai sī kāng-khoán tiōng-iàu, sīm-chì koh-khah tiōng-iàu. In-ūi lán lâng ê seⁿ-oa̍h m̄-nā ū bu̍t-chit ê iau-kiû, jî-chhiáⁿ ū cheng-sîn, sim-lí ê su-iàu. Lán nā siuⁿ kòe kiông-tiāu bu̍t-chit seⁿ-oa̍h, lâng tō piàn-chò siau-hùi tōng-bu̍t (consumer animal). Tong-jiân m̄ sī hó-sū. In-ūi ē chō-sêng bô su-iàu ê chu-goân lōng-hùi.
第二个錯誤ê觀念是，GDP每年lóng tio̍h增加，增加愈濟愈好。Ē-sái增加，bē-sái減少。Chit款想法m̄-nā無合理，而且無一定必要。因為地球ê資源是有限--ê，哪有可能每一个所在ê GDP永遠繼續每年增加？所以che是無合理ê想法、bē-tàng繼續擔當ê要求。Koh來，上重要ê問題是：kám有chit款ê需要？GDP kám一定tio̍h每年增加？美國有電影明星，穿為伊訂做ê súi衫，一軀穿一擺，仝軀穿第二擺驚人笑。In kám需要koh-khah好額？
Tē-2 ê chhò-gō͘ ê koan-liām sī, GDP múi-nî lóng tio̍h cheng-ka, cheng-ka jú chē jú hó. Ē-sái cheng-ka, bē-sái kiám-chió. Chit khoán siūⁿ-hoat m̄-nā bô ha̍p-lí, jî-chhiáⁿ bô it-tēng pit-iàu. In-ūi tē-kiû ê chu-goân sī iú-hān--ê, ná ū khó-lêng múi 1 ê só͘-chāi ê GDP éng-oán kè-sio̍k múi-nî cheng-ka? Só͘-í che sī bô ha̍p-lí ê siūⁿ-hoat, bē-tàng kè-sio̍k tam-tng ê iau-kiû. Koh lâi, siōng tiōng-iàu ê būn-tê sī: kám ū chit khoán ê su-iàu? GDP kám it-tēng tio̍h múi-nî cheng-ka? Bí-kok ū tiān-iáⁿ bêng-seng, chhēng ūi i tēng-chò ê súi saⁿ, 1 su chhēng 1 pái, kāng su chhēng tē-2 pái kiaⁿ lâng chhiò. In kám su-iàu koh-khah hó-gia̍h?
我想，答案是看所在。Tī多數人散凶ê非洲有需要；tī多數人好額ê美國、中東ê石油國家應該是無需要。Tī美國，khah大ê問題是好額散無平均，m̄是GDP無夠。GDP若是kap人口ê增加、減少率仝款，消費ê水準就ē-tàng維持仝款。
Góa siūⁿ, tap-àn sī khòaⁿ só͘-chāi. Tī to-sò͘-lâng sàn-hiong ê Hui-chiu ū su-iàu; tī to-sò͘-lâng hó-gia̍h ê Bí-kok, Tiong-tang ê chio̍h-iû kok-ka èng-kai sī bô su-iàu. Tī Bí-kok, khah tōa ê būn-tê sī hó-gia̍h-sàn bô pêng-kin, m̄ sī GDP bô-kàu. GDP nā-sī kap jîn-kháu ê cheng-ka, kiám-chió-lu̍t kāng-khoán, siau-hùi ê chúi-chún tō ē-tàng î-chhî kāng-khoán.
啥mih時chūn、啥mih國家GDP ē-sái m̄免增加？應該有專家來估計。上kài重要是，經濟ê發展應該有一个上拄好ê制限（optimal limit）。達到chit个上限，每年照人口ê增加、減少來調整，m̄免koh另外實質ê增加。
Siáⁿ-mih sî-chūn, siáⁿ-mih kok-ka GDP ē-sái m̄-bián cheng-ka? Èng-kai ū choan-ka lâi kó͘-kè. Siōng-kài tiōng-iàu sī, keng-chè ê hoat-tián èng-kai ū 1 ê siōng tú-hó ê chè-hān (optimal limit). Ta̍t-kàu chit ê siōng-hān, múi-nî chiàu jîn-kháu ê cheng-ka, kiám-chió lâi tiâu-chéng, m̄-bián koh lēng-gōa si̍t-chit ê cheng-ka.
資本主義beh有久長性ê存在，需要實行chit个新觀念：每一个財富lóng應該有一个合理ê上限。Che是近代資本主義上大ê挑戰。
Chu-pún chú-gī beh ū kú-tn̂g-sèng ê chûn-chāi, su-iàu si̍t-hêng chit ê sin koan-liām: múi 1 ê châi-hù lóng èng-kai ū 1 ê ha̍p-lí ê siōng-hān. Che sī kīn-tāi chu-pún chú-gī siōng tōa ê thiau-chiàn.
