Chong-kàu kap Chong-kàu kám
作者：陳 雷
現代人（modern human）有真發達ê思考、想像ê能力kap自我意識（self-consciousness）。 20外萬冬前，第一个現代人出現ê時，就ē-hiáu問：我kap萬物是按怎來--ê？生死到底是啥mi̍h？我kám有bē死ê靈魂？種種哲學性ê問題。Chia-ê迷惑ê未知，tī伊ê頭殼內產生無停ê hòⁿ玄，潛在ê驚惶，吸引ê神祕感、美感，甚至尊敬、呵咾、崇拜種種複雜ê感情。Che就是lán人上基本ê宗教感——所有ê宗教ê水源頭。
Hiān-tāi-lâng (modern human) ū chin hoat-ta̍t ê su-khó, sióng-siōng ê lêng-le̍k kap chū-ngó͘ ì-sek (self-consciousness). 20 gōa bān tang chêng, tē-1 ê hiān-tāi-lâng chhut-hiān ê sî, tō ē-hiáu mn̄g: Góa kap bān-bu̍t sī án-chóaⁿ lâi--ê? Seⁿ-sí tàu-té sī siáⁿ-mi̍h? Góa kám ū bē sí ê lêng-hûn? Chióng-chióng tiat-ha̍k-sèng ê būn-tê. Chia-ê bê-he̍k ê bī-ti, tī i ê thâu-khak-lāi sán-seng bô-thêng ê hòⁿ-hiân, chiâm-chāi ê kiaⁿ-hiâⁿ, khip-ín ê sîn-pì-kám, bí-kám, sīm-chì chun-kèng, o-ló, chông-pài chióng-chióng ho̍k-cha̍p ê kám-chêng. Che tō sī lán-lâng siōng ki-pún ê chong-kàu-kám—só͘-ū ê chong-kàu ê chúi-goân-thâu.
每一个人lóng有chit款基本ê宗教感。世界上偉大、超人ê數學家S. Ramanuja bat講：「對我講--來，一个數學方程式除了表達神ê想法以外，伊（方程式）ê本身是無意義--ê。」Chit句話表現lán人上深、上坦白ê宗教感。Chit款數學ê宗教感mā ē發生tī其他ê境界：物理學家發見ê物理原則、Mozart ê音樂、Michelangelo ê雕刻……宇宙萬物lóng是神ê想法ê表現。
Múi 1 ê lâng lóng ū chit khoán ki-pún ê chong-kàu-kám. Sè-kài siōng úi-tāi, chhiau-jîn ê sò͘-ha̍k-ka S. Ramanuja bat kóng: “Tùi góa kóng--lâi, 1 ê sò͘-ha̍k hong-thêng-sek tû-liáu piáu-ta̍t sîn ê siūⁿ-hoat í-gōa, i (hong-thêng-sek) ê pún-sin sī bô ì-gī--ê.” Chit kù ōe piáu-hiān lán-lâng siōng chhim, siōng thán-pe̍h ê chong-kàu-kám. Chit khoán sò͘-ha̍k ê chong-kàu-kám mā ē hoat-seng tī kî-thaⁿ ê kéng-kài: bu̍t-lí-ha̍k-ka hoat-kiàn ê bu̍t-lí goân-chek, Mozart ê im-ga̍k, Michelangelo ê tiau-khek... ú-tiū bān-bu̍t lóng sī sîn ê siūⁿ-hoat ê piáu-hiān.
Ramanuja ê宗教感hō͘伊chiâⁿ做虔誠ê印度教徒。但是tī chia我tio̍h進一步說明宗教感kap宗教ê分界。因為雖然每一个人lóng有宗教感，m̄是每一个人lóng有宗教kap神ê信仰。宗教感kap宗教仝款，是lán人寶貴、tah心ê心理經驗。但是宗教感本身kā lán人對人生上深ê哲學疑問限tī未知ê境界，無koh進一步chiâⁿ做神ê信仰，也無肯定或者否定神ê存在。神ê信仰是宗教家ê範圍。
Ramanuja ê chong-kàu-kám hō͘ i chiâⁿ-chò khiân-sêng ê Ìn-tō͘-kàu-tô͘. Tān-sī tī chia góa tio̍h chìn-chi̍t-pō͘ soat-bêng chong-kàu-kám kap chong-kàu ê hun-kài. In-ūi sui-jiân múi 1 ê lâng lóng ū chong-kàu-kám, m̄ sī múi 1 ê lâng lóng ū chong-kàu kap sîn ê sìn-gióng. Chong-kàu-kám kap chong-kàu kāng-khoán, sī lán-lâng pó-kùi, tah-sim ê sim-lí keng-giām. Tān-sī chong-kàu-kám pún-sin kā lán-lâng tùi jîn-seng siōng chhim ê tiat-ha̍k gî-būn hān tī bī-ti ê kéng-kài, bô koh chìn-chi̍t-pō͘ chiâⁿ-chò sîn ê sìn-gióng, iā bô khéng-tēng he̍k-chiá hó͘-tēng sîn ê chûn-chāi. Sîn ê sìn-gióng sī chong-kàu-ka ê hoān-ûi.
翻倒tńg講，宗教家若失去基本ê宗教感，無停ê hòⁿ玄，siâⁿ--人ê神祕感、萬物ê美感、尊敬、呵咾……，敢bē失去做人一項真寶貴ê心靈經驗？失去宗教感ê宗教kám iáu是宗教？
Hoan tó-tńg kóng, chong-kàu-ka nā sit-khì ki-pún ê chong-kàu-kám, bô-thêng ê hòⁿ-hiân, siâⁿ--lâng ê sîn-pì-kám, bān-bu̍t ê bí-kám, chun-kèng, o-ló..., kám bē sit-khì chò-lâng 1 hāng chin pó-kùi ê sim-lêng keng-giām? Sit-khì chong-kàu-kám ê chong-kàu kám iáu sī chong-kàu?
（本文是漢羅合用kap全羅馬字一段一段對照）
