Tō-tek kap Sim-lêng ê Kè-ta̍t
作者：陳雷
（本文是漢羅合用kap全羅馬字一段一段對照）
人kap動物一項真大ê差別，就是人真gâu合作。合作chiah ē-tàng維持和平、完成代誌。人ē-tàng射火箭，ài靠幾萬人合作。猩猩ē-hiáu合作掠猴、sio戰，但是限tī仝陣內底合作，bē超過十外隻。幾十萬隻狗蟻ē合作完成一項天生固定ê代誌，別項無法度。現代人合作ê基礎有三項：真明顯ê共同利益。除了chit个以外，靠制度ê規定（包含法律）kap道德ê約束。Lán無法度kā所有大細項代誌寫做法律、規定ê制度，親像對朋友ê禮貌、態度，che tio̍h靠道德ê約束。
Lâng kap tōng-bu̍t ū 1 hāng chin tōa ê chha-pia̍t, tō sī lâng chin gâu ha̍p-chok. Ha̍p-chok chiah ē-tàng î-chhî hô-pêng, oân-sêng tāi-chì. Lâng ē-tàng siā hóe-chìⁿ, ài khò kúi bān lâng ha̍p-chok. Seng-seng ē-hiáu ha̍p-chok lia̍h kâu, sio-chiàn, tān-sī hān tī kâng tīn lāi-té ha̍p-chok, bē chhiau-kòe 10 gōa chiah. Kúi cha̍p bān chiah káu-hiā ē ha̍p-chok oân-sêng 1 hāng thian-seng kò͘-tēng ê tāi-chì, pa̍t-hāng bô-hoat-tō͘. Hiān-tāi-lâng ha̍p-chok ê ki-chhó͘ ū 3 hāng: chin bêng-hián ê kiōng-tông lī-ek. Tû-liáu chit ê í-gōa, khò chè-tō͘ ê kui-tēng (pau-hâm hoat-lu̍t) kap tō-tek ê iok-sok. Lán bô-hoat-tō͘ kā só͘-ū tōa sè hāng tāi-chì siá chò hoat-lu̍t, kui-tēng ê chè-tō͘, chhin-chhiūⁿ tùi pêng-iú ê lé-māu, thāi-tō͘, che tio̍h khò tō-tek ê iok-sok.
啥mi̍h叫做chit个人「有道德」？就是伊有考慮著別人。家己m̄愛ê代誌無hō͘別人，家己愛ê mi̍h件hō͘別人。或者別人m̄愛ê代誌lán無hō͘--in，別人愛ê mi̍h件lán hō͘--in。道德ê效果就是維持和平，加強人kap人中間ê合作。道德水準koân ê人群，ē khah和平、khah少互相傷害，mā ē-tàng做khah濟代誌。Che就是道德tī人類演化過程ê價值。現代ê社會人kap人中間ê接觸愈密，需要愈大ê合作。
Siáⁿ-mi̍h kiò chò chit ê lâng ‘ū tō-tek’? Tō sī i ū khó-lū-tio̍h pa̍t-lâng. Ka-tī m̄ ài ê tāi-chì bô hō͘ pa̍t-lâng, ka-tī ài ê mi̍h-kiāⁿ hō͘ pa̍t-lâng. He̍k-chiá pa̍t-lâng m̄ ài ê tāi-chì lán bô hō͘--in, pa̍t-lâng ài ê mi̍h-kiāⁿ lán hō͘--in. Tō-tek ê hāu-kó tō sī î-chhî hô-pêng, ka-kiông lâng kap lâng tiong-kan ê ha̍p-chok. Tō-tek chúi-chún koân ê lâng-kûn, ē khah hô-pêng, khah chió hō͘-siong siong-hāi, mā ē-tàng chò khah chē tāi-chì. Che tō sī tō-tek tī jîn-lūi ián-hòa kòe-thêng ê kè-ta̍t. Hiān-tāi ê siā-hōe lâng kap lâng tiong-kan ê chiap-chhiok jú ba̍t, su-iàu jú tōa ê ha̍p-chok.
獨裁國家親像中國，共產黨為著beh控制一切，用真濟規定來限制人ê思想行動。Tī中國，上koân ê道德是對共產黨死忠。為著黨，啥mi̍h lóng ē-sái做：做假貨、偷人ê技術、搶人ê財產、騙--人ê條約，刣人放火lóng無要緊。為著黨，甚至ē-sái違反國家ê憲法，設假pâu ê國會、假pâu ê新聞、假pâu ê言論自由。共產黨控制ê中國，單單有一項道德：對黨盡忠。也就是講，共產黨無人kap人中間普世ê道德觀念hām價值。Che就是毛澤東刣死幾若千萬中國人，到taⁿ中國共產黨iáu尊重--伊ê原因。
To̍k-chhâi kok-ka chhin-chhiūⁿ Tiong-kok, Kiōng-sán-tóng ūi-tio̍h beh khòng-chè it-chhè, iōng chin chē kui-tēng lâi hān-chè lâng ê su-sióng hêng-tōng. Tī Tiong-kok, siōng koân ê tō-tek sī tùi Kiōng-sán-tóng sí-tiong. Ūi-tio̍h tóng, siáⁿ-mi̍h lóng ē-sái chò: chò ké-hòe, thau lâng ê ki-su̍t, chhiúⁿ lâng ê châi-sán, phiàn--lâng ê tiâu-iok, thâi lâng pàng hóe lóng bô-iàu-kín. Ūi-tio̍h tóng, sīm-chì ē-sái ûi-hoán kok-ka ê hiàn-hoat, siat ké-pâu ê kok-hōe, ké-pâu ê sin-bûn, ké-pâu ê giân-lūn chū-iû. Kiōng-sán-tóng khòng-chè ê Tiong-kok, tan-tan ū 1 hāng tō-tek: tùi tóng chīn-tiong. Iā tō sī kóng, Kiōng-sán-tóng bô lâng kap lâng tiong-kan phó͘-sè ê tō-tek koan-liām hām kè-ta̍t. Che tō sī Mô͘ Te̍k-tong thâi-sí kúi-nā chheng-bān Tiong-kok-lâng, kàu-taⁿ Tiong-kok Kiōng-sán-tóng iáu chun-tiōng--i ê goân-in.
心靈kap道德是真接近ê mi̍h件。道德主要牽涉著人kap人ê關係。心靈包含人以外ê精神概念。Lán無講人kap天星中間ê道德，但是ē-tàng經驗人對天星精神ê感受。其他親像人生生死、宇宙萬物ê神祕感、美感、崇拜感……種種。心靈ê境界雖然真少實用ê價值，但是我想，伊是人上kài súi ê mi̍h件。共產黨否定道德kap心靈ê價值，in ê社會ke真bē安定。Che是in真大ê弱點，mā是萬惡ê根頭。
Sim-lêng kap tō-tek sī chin chiap-kīn ê mi̍h-kiāⁿ. Tō-tek chú-iàu khan-sia̍p-tio̍h lâng kap lâng ê koan-hē. Sim-lêng pau-hâm lâng í-gōa ê cheng-sîn kài-liām. Lán bô kóng lâng kap thiⁿ-chhiⁿ tiong-kan ê tō-tek, tān-sī ē-tàng keng-giām lâng tùi thiⁿ-chhiⁿ cheng-sîn ê kám-siū. Kî-tha chhin-chhiūⁿ jîn-seng seⁿ-sí, ú-tiū bān-bu̍t ê sîn-pì-kám, bí-kám, chông-pài-kám... chióng-chióng. Sim-lêng ê kéng-kài sui-jiân chin chió si̍t-iōng ê kè-ta̍t, tān-sī góa siūⁿ, i sī lâng siōng-kài súi ê mi̍h-kiāⁿ. Kiōng-sán-tóng hó͘ⁿ-tēng tō-tek kap sim-lêng ê kè-ta̍t, in ê siā-hōe ke chin bē an-tēng. Che sī in chin tōa ê jio̍k-tiám, mā sī bān-ok ê kin-thâu.
