Ji̍t-siông kho-ha̍k
作者：陳雷
（本文是漢羅合用kap全羅馬字一段一段對照）
人類ùi 20萬冬前非洲ê出生地開始到taⁿ，伊ê身軀遺傳基因ê變化真小。Kap che比較--起-來，伊頭殼內思想ê變化ē-sái講是真大。現代ê科學家ē-tàng計算宇宙ùi出世ê目nih（35位小數點以下ê一秒）到chit-má宇宙擴張ê速度，ē-tàng計算電子（electron）ê重量（9.109 x 28位小數點以下ê一公克）。親像奇蹟。
Jîn-lūi ùi 20 bān tang chêng Hui-chiu ê chhut-seⁿ tē khai-sí kàu taⁿ, i ê seng-khu ûi-thoân ki-in ê piàn-hòa chin sió. Kap che pí-kàu--khí-lâi, i thâu-khak lāi su-sióng ê piàn-hòa ē-sái kóng sī chin tōa. Hiān-tāi ê kho-ha̍k-ka ē-tàng kè-sǹg ú-tiū ùi chhut-sì ê ba̍k-nih (35 ūi sió-sò͘-tiám í-hā ê 1 bió) kàu chit-má ú-tiū khok-tiong ê sok-tō͘, ē-tàng kè-sǹg tiān-chú (electron) ê tāng-liōng (9.109 x 28 ūi sió-sò͘-tiám í-hā ê 1 kong-khek). Chhin-chhiūⁿ kî-chek.
現代人過去1,000冬以來，上重要思想ê成就就是科學觀念ê建立。啥mi̍h是科學觀念？簡單講，就是ùi假設（hyposis）到證明（proof）。中國皇帝相信，天頂飛掃帚星，朝代就beh滅亡；中國人相信相命--ê，面頂某一个所在生一粒痣，就ē做皇帝。In kā chia-ê假設，無經過證明，準做事實。人類chēng ē-hiáu思考就ē-hiáu假設，但是tī近代科學建立以前，lóng無進一步經過證明，直接kā假設當做事實。科學家經過嚴格ê證明chiah kā假設當做事實。而且若第1,000擺ê試驗證明chit个假設m̄-tio̍h，chit个目前ê事實tio̍h-ài放棄或者修改。
Hiān-tāi lâng kòe-khì 1,000 tang í-lâi, siōng tiōng-iàu su-sióng ê sêng-chiū tō sī kho-ha̍k koan-liām ê kiàn-li̍p. Siáⁿ-mi̍h sī kho-ha̍k koan-liām? Kan-tan kóng, tō sī ùi ká-siat (hyposis) kàu chèng-bêng (proof). Tiong-kok hông-tè siong-sìn, thiⁿ-téng poe sàu-chhiú-chheⁿ, tiâu-tāi tō beh bia̍t-bông; Tiong-kok-lâng siong-sìn siòng-miā--ê, bīn-téng bó͘ 1 ê só͘-chāi seⁿ 1 lia̍p kì, tō ē chò hông-tè. In kā chia-ê ká-siat, bô keng-kòe chèng-bêng, chún-chò sū-si̍t. Jîn-lūi chēng ē-hiáu su-khó tō ē-hiáu ká-siat, tān-sī tī kīn-tāi kho-ha̍k kiàn-li̍p í-chêng, lóng bô chìn-chi̍t-pō͘ keng-kòe chèng-bêng, ti̍t-chiap kā ká-siat tòng-chò sū-si̍t. Kho-ha̍k-ka keng-kòe giâm-keh ê chèng-bêng chiah kā ká-siat tòng-chò sū-si̍t. Jî-chhiáⁿ nā tē-1,000 pái ê chhì-giām chèng-bêng chit ê ká-siat m̄-tio̍h, chit ê bo̍k-chêng ê sū-si̍t tio̍h-ài hòng-khì he̍k-chiá siu-kái.
我一位醫生朋友tio̍h大腸癌，伊m̄接受現代醫學治療，走去中國食某某中醫治癌ê「祖傳秘方」，舞半冬khah ke，tńg--來已經無法度手術。Che就是kā假設準做事實ê悲劇。你想，若是「祖傳秘方」，ē有偌濟患者用--過？Kám有法度統計證明伊ê效果？親像chit款假科學ê講法tī所講ê「中醫」內底滿滿是。中醫上愛講「補、虛、熱……」chit款有ná無ê形容詞，但是你若進一步追究伊ê實質內容，伊就講無mi̍h--ah。西方醫藥藥典內底，每一chōa內容lóng tio̍h實驗數字ê根據；中藥幾千頁藥典內底，上ke是根據古早某某神農，某某藥冊講--ê，無一chōa實驗根據。Chit款假科學ê做法，m̄-nā是非科學，koh-khah是反科學。
Góa 1 ūi i-seng pêng-iú tio̍h tōa-tn̂g-gâm, i m̄ chiap-siū hiān-tāi i-ha̍k tī-liâu, cháu-khì Tiong-kok chia̍h bó͘-bó͘ tiong-i ê ‘chó͘-thoân pì-hng’, bú pòaⁿ tang khah ke, tńg--lâi í-keng bô-hoat-tō͘ chhiú-su̍t. Che tō sī kā ká-siat chún-chò sū-si̍t ê pi-kio̍k. Lí siūⁿ, nā-sī ‘chó͘-thoân pì-hng’, ē ū gōa-chē hoān-chiá iōng--kòe? Kám ū hoat-tō͘ thóng-kè chèng-bêng i ê hāu-kó? Chhin-chhiūⁿ chit khoán ké kho-ha̍k ê kóng-hoat tī só͘-kóng ê ‘tiong-i’ lāi-té móa-móa-sī. Tiong-i siōng ài kóng ‘pó͘, hi, jia̍t...’ chit khoán ū ná bô ê hêng-iông-sû, tān-sī lí nā chìn-chi̍t-pō͘ tui-kiù i si̍t-chit lāi-iông, i tō kóng-bô-mi̍h--ah. Se-hong i-io̍h io̍h-tián lāi-té, múi 1 chōa lāi-iông lóng tio̍h si̍t-giām sò͘-jī ê kin-kù; tiong-io̍h kúi chheng ia̍h io̍h-tián lāi-té, siōng-ke sī kin-kù kó͘-chá bó͘-bó͘ Sîn-lông, bó͘-bó͘ io̍h-chheh kóng--ê, bô 1 chōa si̍t-giām kin-kù. Chit khoán ké kho-ha̍k ê chò-hoat, m̄-nā sī hui kho-ha̍k, koh-khah sī hoán kho-ha̍k.
Tī chit-má資訊發達ê社會，lán不時tio̍h分明，啥mi̍h是單純ê假設，啥mi̍h是有經過證明ê事實。Kā無證明ê假設準做事實，甚至kā證明ê事實準做假設，lóng m̄是好代誌。Che就是lán日常生活ê科學。
Tī chit-má chu-sìn hoat-ta̍t ê siā-hōe, lán put-sî tio̍h hun-bêng, siáⁿ-mi̍h sī tan-sûn ê ká-siat, siáⁿ-mi̍h sī keng-kòe chèng-bêng ê sū-si̍t. Kā bô chèng-bêng ê ká-siat chún-chò sū-si̍t, sīm-chì kā chèng-bêng ê sū-si̍t chún-chò ká-siat, lóng m̄ sī hó tāi-chì. Che tō sī lán ji̍t-siông seⁿ-oa̍h ê kho-ha̍k.
