Bu̍t-lí ê Sè-kài
作者：陳雷
（本文是漢羅合用kap全羅馬字一段一段對照）
物理ê世界表面看--來是真複雜無仝ê現象，包含各種無仝ê元素（element）、物質（matter） 、星體、能量（energy），甚至時間。不過近代400冬科學ê研究證明，伊是一个真規則ê世界，lóng總遵守幾條基本簡單ê規則。你若是物理學家，甚至ē-tàng kā所有ê現象，ùi上小ê Q子（quark）到上大ê宇宙，ùi lán所知上早ê時間（宇宙出世）到上尾ê時間（宇宙結束），用一條長長ê數學公式表現--出-來。Che kám m̄是一个奇蹟？
Bu̍t-lí ê sè-kài piáu-bīn khòaⁿ--lâi sī chin ho̍k-cha̍p bô-kâng ê hiān-siōng, pau-hâm kok-chióng bô-kâng ê goân-sò͘ (element), bu̍t-chit (matter), chhiⁿ-thé, lêng-liōng (energy), sīm-chì sî-kan. Put-kò kīn-tāi 400 tang kho-ha̍k ê gián-kiù chèng-bêng, i sī 1 ê chin kui-chek ê sè-kài, lóng-chóng chun-siú kúi tiâu ki-pún kán-tan ê kui-chek. Lí nā-sī bu̍t-lí ha̍k-ka, sīm-chì ē-tàng kā só͘-ū ê hiān-siōng, ùi siōng sió ê Q-chú (quark) kàu siōng tōa ê ú-tiū, ùi lán só͘ chai siōng chá ê sî-kan (ú-tiū chhut-sì) kàu siōng bóe ê sî-kan (ú-tiū kiat-sok), iōng 1 tiâu tn̂g-tn̂g ê sò͘-ha̍k kong-sek piáu-hiān--chhut-lâi. Che kám m̄ sī 1 ê kî-chek?
物理ê世界iáu有一个你想bē到ê奇蹟。自然ê現實（reality）kap lán日常感官ê經驗其實無一定一致，甚至對反。親像時間受加速ê影響ē變慢；親像光（light）同時是波動（wave）也是質粒（particle）；一粒光子（photon）同時存在tī無仝ê所在（localization）……種種奇巧ê量子力學（quantum mechanics）ê世界，你無法度想像。不過請你ē記--得，che m̄是自然界ê魔術，che是物理基本ê現實，經過科學ê目睭chiah有法度經驗、了解ê現實。
Bu̍t-lí ê sè-kài iáu ū 1 ê lí siūⁿ bē kàu ê kî-chek. Chū-jiân ê hiān-si̍t (reality) kap lán ji̍t-siông kám-koan ê keng-giām kî-si̍t bô it-tēng it-tì, sīm-chì tùi-hoán. Chhin-chhiūⁿ sî-kan siū ka-sok ê éng-hióng ē piàn bān; chhin-chhiūⁿ kng (light) tông-sî sī pho-tōng (wave) iā sī chit-lia̍p (particle); 1 lia̍p kong-chú (photon) tông-sî chûn-chāi tī bô-kâng ê só͘-chāi (localization).... chióng-chióng kî-khá ê liōng-chú le̍k-ha̍k (quantum mechanics) ê sè-kài, lí bô-hoat-tō͘ sióng-siōng. Put-kò chhiáⁿ lí ē kì--tit, che m̄ sī chū-jiân-kài ê mô͘-su̍t, che sī bu̍t-lí ki-pún ê hiān-si̍t, keng-kòe kho-ha̍k ê ba̍k-chiu chiah ū hoat-tō͘ keng-giām, liáu-kái ê hiān-si̍t.
你ē進一步問，chia-ê基本規則是按怎來--ê？Che lán chín無答案，或者是完全靠機會（random chance），或者是人類智識範圍以外，永遠bē-tàng回答ê問題。總--是物理ê世界允准lán看愈濟，親像一个褪半光ê美女，愈hō͘ lán愛beh看愈濟，感覺神祕、敬畏、美麗，提昇lán ê心靈，甚至崇拜ê宗教感。
Lí ē chìn-chi̍t-pō͘ mn̄g, chia-ê ki-pún kui-chek sī án-chóaⁿ lâi--ê? Che lán chín bô tap-àn, he̍k-chiá sī oân-choân khò ki-hōe (random chance), he̍k-chiá sī jîn-lūi tì-sek hoān-ûi í-gōa, éng-oán bē-tàng hôe-tap ê būn-tê. Chóng--sī bu̍t-lí ê sè-kài ún-chún lán khòaⁿ jú chē, chhin-chhiūⁿ 1 ê thǹg pòaⁿ-kng ê bí-lú, jú hō͘ lán ài beh khòaⁿ jú chē, kám-kak sîn-pì, kèng-ùi, bí-lē, thê-seng lán ê sim-lêng, sīm-chì chông-pài ê chong-kàu-kám.
