脫漢建立台灣ê主體性
作者：So͘, Sèng Éng （台羅會會員）
本專欄「台羅會交流道」ê稿由台灣羅馬字協會提供kap校對，編輯部無koh做文字編輯。
2020 nî 11 goe̍h 11, ha̍k-hāu an-pâi Sêng-kong Tāi-ha̍k Tâi-bûn-hē hē-chú-jīm, Chiúⁿ, Ûi Bûn kàu-siū lâi choan-tê hun-hióng. Chú-tê teh kóng Tâi-Oa̍t bûn-ha̍k kau-liû, Tâi sī Tâi-oân, Oa̍t sī Oa̍t-lâm, chi̍t-khai-sí seng siāu-kài Oa̍t-lâm ê le̍k-sú, kiông-tiāu Oa̍t-lâm m̄-sī tōa-pō͘-hūn ê lâng siūⁿ--ê, keng-chè lêng-le̍k bô-hiah-hó ê kok-ka. Sòa-chiap kóng-tio̍h Pe̍h-ōe-bûn thui-tōng ê kòe-têng, kòe--lâi beh án-chóaⁿ chò chiah ē-tàng kā Tâi-gí chhui-sak sêng-kong, siōng-bóe-á í Oa̍t-lâm kap Tiong-kok ū kāng cheh-ji̍t, put-jî-kò bô kāng iû-lâi chò hun-pia̍t.
Oa̍t-lâm chū chiok-chá chiū chiap-chhiok tio̍h Hàn-bûn-hòa, in chha-put-to í-keng sú-iōng 2,000 tang ê Hàn-jī, kiat-kó ū hoat-tō͘ hùi-tiāu, si̍t-chāi bô-kán-tan. In-ūi che it-tēng su-iàu keng-kòe chi̍t-tōaⁿ sî-kan ê sek-èng-kî. Oa̍t-lâm tī le̍k-sú-siōng, bat kap Tiong-kok, Bông-kó͘, Hoat-kok sīm-chì Bí-kok hoat-seng kòe chiàn-cheng, chòe-āu lóng ū lêng-le̍k kā chia-ê kok-ka phah-pāi, tāi-piáu iáu-ū siong-tong ê si̍t-le̍k, chham tùi ka-tī bîn-cho̍k ê jīn-tông-kám. Chit-chióng cheng-sîn khak-si̍t ta̍t-ti̍t lán Tâi-oân ha̍k-si̍p.
Chiok-chē lâng jīn-ûi 1919 nî Tiong-kok hoat-seng ê Ngó͘-Sù-ūn-tōng éng-hióng Tâi-oân hām Oa̍t-lâm. Sū-si̍t-siōng, Tâi-oân kap Oa̍t-lâm ê Pe̍h-ōe su-siá le̍k-sú pí Ngó͘-Sù-ūn-tōng khah chá, chha-put-to lóng tī 1860 nî-tāi tio̍h khai-sí. Nā kóng Oa̍t-lâm ê Pe̍h-ōe su-siá le̍k-sú, it-tēng ài chai-iáⁿ Tiuⁿ, Éng Kì (張永記) chit-ê lâng, i ê gí-giân thian-hūn chin koân, o̍h ē-hiáu 27 chióng sè-kài gí-giân. In-ūi Oa̍t-lâm ū pō͘-hūn thó͘-tē hō͘ Hoat-kok chiàm-niá, pún-té i tam-jīm koaⁿ-hong ê hoan-e̍k, āu--lâi chiap-chhiok se-hong bûn-hòa, hoat-hiān Au-chiu kok-ka sú-iōng Lô-má-jī lâi kàu-io̍k, siūⁿ beh tī pò-chóa téng-koân ēng Lô-má-jī lâi thui-kóng Oa̍t-lâm-bûn, só͘-í tī 1865 nî hoat-hêng Ka-tēng-pò (嘉定報), sī Oa̍t-lâm tē-it-hūn ēng Oa̍t-lâm-bûn hoat-hêng ê pò-chóa, ē-tit kóng sī thui-tōng Oa̍t-lâm-bûn ê khai-ki-chó͘. Bóe-chhiú hō͘ Hoat-kok-lâng chhui-chiàn ji̍p-soán sè-kài cha̍p-peh bûn-hô chi-it.
Chiúⁿ kàu-siū í Oa̍t-lâm ê sêng-kong chò-lē, mā hi-bāng Tâi-oân ē-tàng sêng-kong thoat-Hàn, Che khak-si̍t su-iàu tn̂g-kî ê phah-piàⁿ, tī chèng-hú iáu-bōe thui-tōng Lâm-hiòng chèng-chhek, tio̍h í-keng liōng-chá chún-pī (超前部署) kúi-nā tang. I ê hong-hoat kap Oa̍t-lâm ha̍p-chok, seng pang-chān Oa̍t-lâm hoan-e̍k hām chhut-pán, pau-koat bûn-ha̍k hām châi-liāu, liáu-āu ōaⁿ Oa̍t-lâm pang-chān lán sak Tâi-gí. 2015 nî chham-ka tī Oa̍t-lâm kí-pān ê sè-kài bûn-ha̍k hōe-gī, chin bô-kán-tan--ê sī ū Tiong-hôa-bîn-kok ê kok-kî tī lāi-té, i mā tiàm hiah hoat-piáu Tâi-gí-si, hō͘ Oa̍t-lâm-lâng chai-iáⁿ Tâi-oân hām Tiong-kok bô-kāng kok-ka, bô-kāng kok-ka tio̍h kóng bô-kāng gí-giân. Hiān-chhú-sî koh-ū tī Sêng-tāi khui-khò, kó͘-lē Oa̍t-lâm-lâng lâi o̍h Tâi-gí, cheng-ka Tâi-Oa̍t kau-liû, ǹg-bāng Tâi-oân bī-lâi tī Lô-má-jī ê chhui-tián, keng-iû Kok-ka gí-giân Hoat-tián-hoat thong-kòe, í-ki̍p kok-ko-tiong pún-thó͘-gí pit-siu khò-têng si̍t-si, ē jú-lâi jú sêng-kong.
Chòe-āu pó͘-chhiong Oa̍t-lâm sui-bóng hām Tiong-kok ū chi̍t-kóa cheh-ji̍t sio-siāng, m̄-koh bûn-hòa ū chiok-chē cheng-chha. Tē-it, kòe-nî kap nî-siù bô-koan-hē, sī siàu-liām chó͘-sian Hiông-ông ê ji̍t-chí, ài chia̍h kóe-chí pài chhiū-thâu. Tē-jī, Gō͘-ji̍t-cheh hām Khut-goân bô-tī-tāi, in-ūi joa̍h--lâng báng-thâng kāu, só͘-í ēng io̍h-chháu lâi pâi-tû pēⁿ-to̍k. Tē-saⁿ, Tiong-chhiu chham Siông-ngô͘ bô-kau-chhap, tû-liáu siúⁿ-goe̍h, tōa-lâng ē thè gín-á chún-pī kó͘-á-teng. Ū-ê Oa̍t-lâm-lâng hām Tiong-kok kòe ê cheh kāng-khoán, kî-si̍t he sī tī Oa̍t-lâm ê Hôa-jîn, soah hō͘ lâng tòng-chò choân-pō͘ Oa̍t-lâm-lâng lóng án-ne kòe, tùi in lâi kóng sī bô kong-pêⁿ--ê, só͘-í thê-chhéⁿ ta̍k-ke koan-liām ài kái-piàn. Lán ài Thoat-Hàn chiah ē-tàng kiàn-li̍p Tâi-oân ê chú-thé-sèng.
#台羅會交流道 專欄，本文使用白話字。
戶名：財團法人李江却台語文教基金會
電匯：123-20-050514-2
華南銀行士林分行活儲
戶名：財團法人李江却台語文教基金會
