對2020年美國總統大選ê一寡看法
作者：陳威錀
Bí-kok it-hiòng sī chū-iû sè-kài ê léng-tō-chiá, i ê chóng-thóng iû siáⁿ-mih lâng lâi chò, put-chí khan-sia̍p Bí-kok pún-sin ê chèng-chhek, mā éng-hióng choân sè-kài, só͘-í sè-kài kok-kok lóng hui-siông koan-sim chit pái ê soán-kí, lán Tâi-oân mā kāng-khoán.
Chit pái Bí-kok chóng-thóng soán-kí hui-siông kek-lia̍t, sui-jiân, tāi-pō͘-hūn ê chú-liû mûi-thé, chhiūⁿ New York sî-pò, CNN, NBC téng-téng, lóng khòaⁿ-soe hiān-jīm chóng-thóng Tho-lám-phù (Donald Trump，『川普』，トランプ), in só͘ chò ê bîn-tiàu, lóng kóng Bîn-chú-tóng ê Pái-tǹg (Joe Biden，『拜登』，バイデン) iâⁿ-bīn khah tōa, jî-chhiáⁿ sī tōa iâⁿ. M̄-koh, jú chiap-kīn soán-kí ê ji̍t-chí, Kiōng-hô-tóng ê Tho-lám-phù múi 1 tiûⁿ chō-sè oa̍h-tāng, siaⁿ-sè lóng chin kiaⁿ--lâng, liân chi̍t-kóa chāi-tē Bîn-chú-tóng che̍k ê chiu-tiúⁿ, mā sêng-jīn Tho-lám-phù ê chêng-sè chiâⁿ hó. Lán Tâi-oân-lâng chū-chiông téng pái chóng-thóng soán-kí liáu-āu, ta̍k-ke tùi só͘-ūi ê mûi-thé bîn-tiàu, lóng mā iōng hoâi-gî ê thài-tō͘ lâi khòaⁿ, bóng chham-khó tō hó, m̄-thang siong-sìn.
2020/11/3 sī Bí-kok ê tâu-phiò-ji̍t, tâu-phiò soah, chho͘-pō͘ khui-phiò ê kiat-kó, chiū hiān-tiûⁿ chhut-mn̂g tâu-phiò ê pō͘-hūn lâi khòaⁿ, chiâⁿ bêng-hián, Tho-lám-phù khah ū iâⁿ-bīn, sīm-chì ū lâng kó͘-kè, i ū khó-lêng ē-tàng khe̍h-tio̍h 290 phiò, kè-sio̍k liân-jīm. Tān-sī siū-tio̍h COVID-19 e̍k-chêng ê éng-hióng, kok chiu pàng-khoan tùi “kià-phoe tâu-phiò” 1 (mail-in voting、『通訊投票』、郵便投票／郵送投票〈日語〉) ê hān-chè, pit-kèng khì kong-kiōng tiûⁿ-só͘ tâu-phiò, khak-si̍t ū Bú-hàn Hì-iām thoân-jiám ê hong-hiám.
Kin-kì thóng-kè, chit pái soán-kí ē-tàng tâu-phiò ê kong-bîn jîn-sò͘ tāi-iok ū 2 ek 4,000 bān lâng, kî-tiong, chha-put-to ū 1 ek 320 bān lâng chìn-hêng “thê-chá tâu-phiò” (early voting，『提前投票』), tī chit lāi-bīn, lī-iōng “kià-phoe tâu-phiò” ê lâng, kó͘-kè ū chhiau-kòe 8,000 bān lâng. “Kià-phoe tâu-phiò” ê pō͘-hūn, lóng ē tī chèng-siông khui-phiò soah liáu, chiah ē lâi chìn-hêng khui-phiò, só͘-í, kui-ê sǹg phiò ê kòe-têng ē thoa kah chin tn̂g, kap Tâi-oân soán-kí tong-ji̍t tio̍h oân-sêng sǹg-phiò, ū siong-tong ê chha-ī.
Tī 11/4, ki-pún-siōng, khah phian-hiòng Pái-tǹg ê CNN kì-chiá tō teh hun-sek, tī kúi-nā ê kèng-cheng kek-lia̍t ê “iô-pái chiu” (swing state，『搖擺州』，スイングステート、激戦州〈日語〉) lāi-té, “hiān-tiûⁿ tâu-phiò” ê pō͘-hūn, Tho-lám-phù bo̍k-chêng sī khah iâⁿ-bīn, m̄-koh Pái-tǹg ē-tàng khò “kià-phoe tâu-phiò” lâi hoán-choán chit ê kio̍k-bīn. Kāng 1 ji̍t, Tho-lám-phù chóng-thóng mā tī Pe̍h-kiong (White House，『白宮』，ホワイトハウス) khui kì-chiá-hōe, tùi-gōa seng-bêng, i pún-sin í-keng tòng-soán--ah, liân-jīm āu 1 jīm Bí-kok chóng-thóng, m̄-koh Bîn-chú-tóng ê lâng, chit-má teh lī-iōng “kià-phoe tâu-phiò” ê ki-chè, tng-teh thau-the̍h i ê sèng-lī, i chún-pī beh khì Liân-pang Chòe-ko Hoat-īⁿ (the Supreme Court) thê-chhut kò-sò͘, iau-kiû tùi bó͘ chi̍t-kóa chiu, chiām-sî thêng-chí kè-sǹg soán-phiò, seng kiám-cha sī-m̄-sī ū lī-iōng “kià-phoe tâu-phiò” lâi thau chò-phiò. Chia-ê chêng-hêng, hō͘ choân sè-kài ê lâng khòaⁿ kah bū-sà-sà.
In-ūi chit pái ê “kià-phoe tâu-phiò” hui-siông chē, tì-sú ū chi̍t-kóa goân-pún Tho-lám-phù chiàm iu-sè ê soán-khu, tian-tò hō͘ Pái-tǹg lâi péng-pôaⁿ iâⁿ--khì, kàu 11/8, CNN pò-tō Pái-tǹg í-keng the̍h-tio̍h 273 phiò, chhiau-kòe pòaⁿ-sò͘ (270 phiò), tòng-soán āu 1 jīm ê Bí-kok chóng-thóng. CNN kì-chiá chài-saⁿ kiông-tiāu, chia-ê “kià-phoe tâu-phiò” lóng sī ha̍p-hoat--ê (It's legal).
Keng-kòe chit pái soán-kí, góa kám-kak ū chi̍t-kóa būn-tê lán ē-tàng kiōng-tông lâi su-khó.
1.Giân-lūn chū-iû ê kài-sòaⁿ
Giân-lūn chū-iû sī bîn-chú chèng-tī tiōng-iàu ê ki-chhó͘, ē-sái kóng bô giân-lūn chū-iû, chiū bô bîn-chú chèng-tī. M̄-koh, giân-lūn chū-iû sī-m̄-sī mā ài chò bó͘ 1 chióng thêng-tō͘ ê hān-chè? Lán ē-tàng khòaⁿ-tio̍h ū chi̍t-kóa thoân-thé, ia̍h-sī mûi-thé, ūi-tio̍h in ka-tī te̍k-sû ê bo̍k-tek, tiāⁿ-tiāⁿ ē lī-iōng só͘-ūi ê giân-lūn chū-iû lâi chè-chō ké ê siau-sit, boah-o͘ ia̍h-sī kong-kek i ê tùi-chhiú. Tī chit pái Bí-kok soán-kí lāi-bīn, lán ē-tàng khòaⁿ-tio̍h chú-liû mûi-thé tùi Tho-lám-phù hui-siông bô kong-pêⁿ, sīm-chì ē-sái kóng lóng iōng hū-bīn ê sin-bûn teh pò-tō kap boah-o͘; só͘ chò ê bîn-tiàu kap si̍t-chè chêng-hêng mā chha chiâⁿ chē. Nā chò kah siuⁿ chhiau-kòe, siū-tio̍h phoe-phêng, tō sûi koh thiàu chhut-lâi kóng, che sī in ê giân-lūn chū-iû. Lēng-gōa 1 hong-bīn, tùi Tho-lám-phù tīn-iâⁿ só͘ hoat-piáu ê tāi-chì, tō tiau-kang bô ài pò-tō, ia̍h-sī tī ē-té te̍k-pia̍t chù-bêng “che lóng sī bô keng-kòe chèng-si̍t--ê”, kóng khah pe̍h--leh, ì-sù tō sī kiò ta̍k-ke mài khì siong-sìn i kóng ê ōe. Chhiūⁿ chit chióng, kám tō sī Bí-kok ê giân-lūn chū-iû? Tī lán Tâi-oân mā kāng-khoán, ū kò͘-tēng ê thoân-thé kap mûi-thé, lī-iōng “giân-lūn chū-iû” chè-chō ké sin-bûn, lâi ín-khí siā-hōe ê chhiong-tu̍t, lâi phò-hoāi bîn-chú. Lán ài chai-iáⁿ, giân-lūn chū-iû sī ūi-tio̍h beh pó-hō͘ bîn-chú chè-tō͘, nā lī-iōng giân-lūn chū-iû ê miâ-gī, tian-tò lâi phò-hoāi bîn-chú, án-ne chit khoán ê giân-lūn chū-iû, chiū bô pó-hō͘ ê pit-iàu, chia-ê lâng ê giân-lūn chū-iû, mā bô su-iàu kā i pó-hō͘.
2.“Kià-phoe tâu-phiò” ê bûn-tê
Tī chit pái soán-kí, “kià-phoe tâu-phiò” sī Pái-tǹg ē-tàng soán iâⁿ ê tiōng-iàu goân-in. Kin-nî in-ūi siū-tio̍h Bú-hàn Hì-iām ê éng-hióng, Bí-kok khok-tāi si̍t-hêng “kià-phoe tâu-phiò” chè-tō͘, lâi pī-bián in-ūi tâu-phiò jîn-kûn chū-chi̍p, só͘ khó-lêng hoat-seng ê thoân-jiám hong-hiám.
In-ūi Bí-kok sī 1 ê liân-pang chè ê kok-ka, múi 1 ê chiu, lóng ē-tàng sǹg sī 1 ê sió kok-ka, ū in ka-tī ê hoat-lu̍t, kok chiu ē-tàng ka-tī koat-tēng in tùi “kià-phoe tâu-phiò” ê chò-hoat. Tùi sī-m̄-sī ài “sū-sian thê-chhut sin-chhéng”, ia̍h-sī m̄-bián sin-chhéng, iû chiu chèng-hú “chú-tōng kià hō͘ choân-pō͘ ê soán-bîn”, kó͘-lē chiu-bîn mài chhut-lâi hiān-tiûⁿ tâu-phiò, chit 2 chióng lóng ū lâng chò. Lēng-gōa, kok chiu tùi “sin-chhéng kî-hān”, “soán-phiò chiap-siū kî-hān”, “soán-phiò ê ha̍p-hoat-sèng” téng-téng, mā lóng ū bô kāng-khoán ê chò-hoat. Chia-ê in-sò͘ tì-sú chit pái ê khui-phiò sok-tō͘ chiâⁿ bān, sî-kan iân-chhiân; sīm-chì mā ū lâng tùi chi̍t-kóa khah bān kàu-ūi ê “kià-phoe soán-phiò” thê-chhut chit-gî, jīn-ûi bô èng-kai chiong chia-ê soán-phiò, sǹg ji̍p-khì ha̍p-hoat ê soán-phiò lāi-té. Chit hong-bīn ê kui-tēng, múi 1 chiu ê chò-hoat lóng bô kāng-khoán, siu soán-phiò ê kî-hān mā bô kâng, chō-sêng teh kè-sǹg soán-phiò ê sî, chiâⁿ tōa ê khùn-jiáu. Ū ê chiu, thiaⁿ-kóng ài kàu 11/27, chiah ū hoat-tō͘ oân-sêng khui-phiò, che mā hō͘ chin chē lâng kám-kak chit pái soán-kí bô kong-pêⁿ, ū chò-phiò ê hiâm-gî.
3.Siáⁿ-mi̍h sī “ha̍p-hoat”?
Bí-kok ê chú-liû mûi-thé, it-ti̍t teh kiông-tiāu, kià-phoe lâi ê soán-phiò lóng sī ha̍p-hoat--ê (It's legal), m̄-koh, Tho-lám-phù khiok sī tùi-gōa seng-bêng, chia-ê iōng kià-phoe lâi ê soán-phiò, tng-teh thau-the̍h i ê sèng-lī, i beh khì Liân-pang Chòe-ko Hoat-īⁿ lâi thê-chhut kò-sò͘. Só͘-í, tàu-té “ha̍p-hoat” sī siáⁿ-mi̍h? Lí ê ha̍p-hoat kah góa ê ha̍p-hoat kám ū kāng-khoán? “Ha̍p-hoat” ia̍h-sī “bô ha̍p-hoat” sī siáⁿ-mih lâng lâi koat-tēng? Tī “ha̍p-hoat” lāi-té, chò pháiⁿ tāi-chì, mā bô iàu-kín?
Chia-ê būn-tê lóng kap li̍p-hoat-chiá, í-ki̍p chip-hoat-chiá ū oân-choân ê koan-hē. Lán só͘ soán--chhut-lâi ê li̍p-hoat úi-goân, kap chip-hêng hêng-chèng sū-bū ê kong-bū-goân, in nā liân-chhiú--khí-lâi, chiū ē-tàng chú-cháiⁿ lán ê seⁿ-sí, sīm-chì kái-piàn 1 ê bîn soán ê chèng-koân, che sī-m̄-sī 1 kiāⁿ chin khióng-pò͘ ê tāi-chì, lán kám ē-tàng bô kín-sīn--leh?
Lán ài chai-iáⁿ, bîn-chú chèng-tī ê kè-ta̍t, chiū sī kong-bîn ē-tàng lī-iōng tâu-phiò lâi hêng-sú i ka-tī ê chham-chèng-koân, tī chit ê kòe-têng lāi-té, “pì-bi̍t tâu-phiò” kap “chek-khek khui-phiò” sī ûi-chhî soán-kí kong-pêⁿ ê tiōng-iàu ki-chè.
Nā-sī “kià-phoe tâu-phiò” bô hoat-tō͘ tī tâu-phiò-ji̍t tong-ji̍t, ia̍h-sī chìn-chêng, sàng kàu kui-tēng ê só͘-chāi, tì-sú bô hoat-tō͘ tī tâu-phiò-ji̍t tong-ji̍t “chek-khek khui-phiò”, pìⁿ chò ài “iân-tî khui-phiò”, khui-phiò ê sî-kan thoa jú kú, jîn-bîn tùi soán-kí ê kong-pêⁿ-sèng tō jú hoâi-gî, kok-chióng ê iâu-giân, chū-jiân tō ē hoat-seng.
Lēng-gōa 1 hong-bīn, “kià-phoe tâu-phiò” mā ûi-hoán “pì-bi̍t tâu-phiò” ê goân-chek, in-ūi lán bô hoat-tō͘ khak-jīn, sī-m̄-sī chin-chiàⁿ sī i pún-lâng só͘ tâu-phiò--ê, mā bô hoat-tō͘ khak-jīn chit tiuⁿ phiò, sī-m̄-sī tī kò-jîn chū-iû ì-chì chi hā, só͘ chò ê koat-tēng.
Bí-kok tī kòe-khì ê soán-kí, sui-jiân mā ū “kià-phoe tâu-phiò”, m̄-koh che sī só͘-ūi ê “bô-chāi-che̍k tâu-phiò” (absentee voting，『不在籍投票』), sī chiam-tùi tī hái-gōa ê Bí-kok-lâng, gōa-kau-koaⁿ, kun-tūi téng-téng, bô hoat-tō͘ tńg-khì Bí-kok kok-lāi tâu-phiò ê lâng, ē-tàng sū-sian hiòng chèng-hú sin-chhéng, he̍k-chún liáu-āu, lâi chìn-hêng “kià-phoe tâu-phiò”, che lóng ū bêng-khak ê kui-tēng, só͘ chiàm ê pí-lē mā bô koân. in-ūi chi̍t-kóa hái-gōa ê Bí-kok-lâng, in pún-sin bô tòa tī Bí-kok, ia̍h-sī chi̍t-sì-lâng tòa tī Bí-kok ê sî-kan hui-siông té, bô hoat-tō͘ kám-siū-tio̍h chāi-tē Bí-kok-lâng tùi soán-kí ê jia̍t-chêng kap oa̍h-le̍k, in ê lī-ek, ū khó-lêng kap pún-thó͘ Bí-kok-lâng bô kāng-khoán, ū ê lâng sīm-chì ū 2 chióng kok-che̍k, tiàm tī te̍k-sû ê só͘-chāi chò-seng-lí, sū-si̍t-siōng, in tùi Bí-kok pún-thó͘ pēng bô chin chhim ê kám-chêng, nā-sī iû chia-ê lâng, lâi koat-tēng siáⁿ-mih lâng ē-sái lâi chò Bí-kok chóng-thóng, che mā sī 1 kiāⁿ chin kî-koài ê tāi-chì.
Só͘-í lán Tâi-oân tùi “kià-phoe tâu-phiò” chit ê chè-tō͘, it-tēng ài chiok sè-jī, iû-kî, ū chhiau-kòe 200 bān lâng ê Tâi-siong, tī Tiong-kok chò-seng-lí, khò Tiong-kok thàn-chia̍h, nā chia-ê lâng ē-tàng iōng “kià-phoe tâu-phiò” lâi soán-kí, án-ne, lán Tâi-oân ê soán-kí chiū ū khó-lêng sûi-sî ē péng-pôaⁿ, mā ē hō͘ Tiong-kok kui óaⁿ phâng--khì, che sī lán pit-su ài thê-hông--ê.
Lēng-gōa, lán mā it-ti̍t tī tiān-sī thiaⁿ-tio̍h 3 kù ōe:
- Tho-lám-phù kóng, “Múi 1 tiuⁿ ha̍p-hoat ê soán-phiò lóng ài sǹg.” (Every legal vote counts.)
- Pái-tǹg kóng, “Múi 1 tiuⁿ soán-phiò lóng ài sǹg.” (Every vote counts.)
- Chú-liû mûi-thé (chhiūⁿ CNN) kóng, “Che lóng sī ha̍p-hoat--ê.”(It's legal.)
3 kù ōe lāi-té, ū 2 kù kóng-tio̍h “ha̍p-hoat” (legal), khó-kiàn, sī-m̄-sī “ha̍p-hoat”, tùi chit tiûⁿ soán-kí ū koat-tēng-sèng ê éng-hióng. Kóng kàu chia, tō chhin-chhiūⁿ lán tī téng-bīn só͘ kóng--kòe--ê, “sī-m̄-sī ha̍p-hoat”, tō ài iû hoat-īⁿ lâi koat-tēng, mā ē-sái kóng chit tiûⁿ soán-kí tàu-té siáⁿ-mih lâng ē iâⁿ, choân-pō͘ iû hoat-īⁿ lâi koat-tēng, ōaⁿ 1 kù ōe lâi kóng, hoat-lu̍t siong-koan ê li̍p-hoat-chiá kap chip-hêng hoat-lu̍t ê lâng, chiah sī chit tiûⁿ soán-kí chòe-āu ê sèng-lī-chiá. Chiū lán Tâi-oân-lâng lâi kóng, í-āu ê li̍p-hoat úi-goân soán-kí, kap kong-bū-goân chip-hêng kong-bū ê tiong-li̍p-sèng, sī lán siōng su-iàu chù-ì ê tāi-chì.
Khòaⁿ-tio̍h chit pái Bí-kok soán-kí, koh lâi pí-kàu chá-chêng lán ka-tī ê chóng-thóng tāi-soán, góa kám-kak, lán Tâi-oân ê sian-pòe, 60, 70 tang, chi̍t-lō͘ phah-piàⁿ--lo̍h-lâi, kàu taⁿ, chiah ū kin-á-ji̍t ê kio̍k-bīn, kiám-chhái lán ê soán-kí mā bô khah su Bí-kok. Hut-jiân chi kan, “Góa sī Tâi-oân-lâng, góa chin kong-êng” chit kù ōe, it-ti̍t phû-hiān tī góa ê náu-hái lāi.
- Góa khah bô chàn-sêng iōng “thong-sìn (通訊)” lâi hoan-e̍k, in-ūi “thong-sìn” put-chí sī thoân-thóng iû-kio̍k kià-phoe, koh pau-koat tiān-chú lūi ê liân-lo̍k hong-sek, pí-jû bāng-lō͘ (internet), tiān-pò téng-téng. Tī chit pái Bí-kok tāi-soán, kan-na ē-tàng iōng thoân-thóng iû-kio̍k kià-phoe (mail) ê hong-sek.
戶名：財團法人李江却台語文教基金會
電匯：123-20-050514-2
華南銀行士林分行活儲
戶名：財團法人李江却台語文教基金會
