 |
| Má-kai kū-chhù ûi-jiah (馬偕舊厝遺跡) |
平埔舊路行踏（第二pha）
作者：Tân Lō͘
Téng 1 phiⁿ kiân-ta̍h kì-lo̍k soah-bóe siá kah lán lâi-kàu Tiong-chhiⁿ-ha̍k-á(中青礐仔) Chheng-thian-kiong(清天宮) hioh-khùn chia̍h-tàu. Chit ê tē-hō-miâ “Chhiⁿ-ha̍k-á(青礐仔)” ê hoān-ûi chiâⁿ khoah koh hun-chò 3 khàm, Ē-chhiⁿ-ha̍k-á(下青礐仔), Tiong-chhiⁿ-ha̍k-á(中青礐仔) kap Téng-chhiⁿ-ha̍k-á(頂青礐仔), chia tú-hó sī Pat-tâu siā chin tiōng-iàu ê 2 tiâu khe, Chúi-bôa-khiⁿ-khe(水磨坑溪), Kúi-á-khiⁿ-khe(鬼仔坑溪) ê khe-kîⁿ, mā sī hit-tang-sî ní-pò͘ sán-gia̍p chin tiōng-iàu ê chúi-chu-goân lâi-goân.
Chū Téng-chhiⁿ-ha̍k-á koh khí--khì tō lâi-kàu Ji̍t-pún sî-tāi tī Tâi-oân sì-kè soan-kàu, ūi Goân-chū-bîn tī-pēⁿ, kiàn-siat ê Gōa-kok thoân-kàu-sū ê pia̍t-chong, hit-tang-chūn hō-chò “Gōa-lâng pia̍t-chong(外人別莊)”, chāi-tē-lâng ē kiò “Âng-mn̂g-lâu(紅毛樓)”. Chhōa-thâu ê lāu-su siāu-kài kóng chia bat ū Má Ngá-kok(馬雅各), Má-kai(馬偕), Lân Tāi-ōe(蘭大衛) ê pia̍t-chong, in-ūi in bô koàn-sì Tâi-oân joa̍h--lâng sî-chūn hip koh sip ê lâm-tó khì-hāu, chiah chhiáⁿ lâng tī Téng-chhiⁿ-ha̍k-á kàu Soaⁿ-kiā-bóe(山崎尾) chit tah khí-chō hō͘ in hioh-joa̍h, nà-liâng ê só͘-chāi.
Góa siōng kiaⁿ-kî--ê sī lán ū chhōe-tio̍h Má-kai bo̍k-su bat tòa--kòe ê kū-chhù. In-ūi chiàn-āu Tiong-hôa Bîn-kok chèng-hú bô iàu-ì chia-ê le̍k-sú kiàn-tio̍k, tō kā khǹg kah pha-hng, chhù-piah mā pang--khì, m̄-koh kui keng chhù ê thiāu-á kiat-kò͘ lóng bô siū-tio̍h phò-hāi chin oân-chéng, chin-chiàⁿ sī Siōng-tè-kong ê pó-pì--neh!
Lēng-gōa 1 ê só͘-chāi sī chhōa-thâu lāu-su su-té-hā chhōa gún ji̍p-khì chhiū-nâ lāi-té, bô lō͘ ê le̍k-sú ûi-chí, Ji̍t-pún sî-tāi chin chē tì-sek-hūn-chú lóng bat lâi--kòe ê “Tōa-koan-koh(大觀閣)”, chit-má hia kan-na chhun kúi tè chng-á kap chio̍h-thâu khōng--khí-lâi ê tē-ki kap 2 lia̍p siá-jī ê chio̍h-thâu. Thiaⁿ-kóng chit ê Tōa-koan-koh, Lîm Hiàn-tông hia ê ū chîⁿ, ū lí-sióng ê Tâi-oân-lâng tiāⁿ-tiāⁿ ē chio gōa-kok-lâng lâi chia gîm si chok tùi, piáu-bīn-siōng sī gē-su̍t oa̍h-tāng, su-té-hā teh thó-lūn án-chóaⁿ chhui-sak bîn-chú hoán si̍t-bîn ê ūn-tōng. Hit-tang-chūn ê Chi-ná tì-sek-hūn-chú 梁啟超 mā bat lâi chia chiap-siū Tâi-oân thâu-lâng ê chiau-thāi, chò kau-liû. Chiū-án-ne Tâi-oân-lâng mā khai-sí chhui-sak “Tâi-oân gī-hōe siat-tì chhéng-goān ūn-tōng(台灣議會設置請願運動)”. Lán bat thiaⁿ-kòe “Tâi-pak pat-kéng(台北八景)” ê hō-miâ mā sī tī chia thâu1 pái chhut-hiān--ê.
Tiong-hôa Bîn-kok lâi Tâi-oân liáu-āu ūi-beh chheng-tû hoán-tùi Chiúⁿ chhàu-thâu-á thóng-tī ê cho͘-chit, tō kóng Tōa-koan-koh ū Kiōng-sán-tóng cho͘-chit ê oa̍h-tāng, kui keng chhù kā khà-tiāu, chit ê Tâi-oân bûn-hòa hoat-tián chin tiōng-iàu ê kiàn-tio̍k tō hō͘ bô chúi-chún ê Chi-ná to̍k-chhâi-chiá siau-bia̍t--khì--ah, ū-kàu hiau-hēng.
Chū Gōa-lâng pia̍t-chong kiâⁿ--lâi, chi̍t-lō͘ khòaⁿ-tio̍h chē-chē ê tē-ki ûi-jiah kap téng-bīn siá Lô-má-jī ê chio̍h-thâu, che lóng sī í-chá chia bat ū chin chē gōa-kok-lâng ê chèng-kù. Lán Tâi-oân chū-pún tō sī 1 ê to-goân cho̍k-kûn ê siā-hōe, sī-án-chóaⁿ lán chit-má beh chú-tiuⁿ “Tâi-oân bē-sái kan-na sú-iōng 中國話文(華語,華文) chiâⁿ-chò koaⁿ-hong gí-giân kap bûn-jī”, soah koh ē khì hŏng kóng lán sī “Bú-gí soa-bûn-chú-gī(母語沙文主義)”, koh ū lâng kóng『客語才是台語』, 『原住民語才是台語』, che kám m̄ sī siū-tio̍h Tiong-hôa Bîn-kok hit khoán『中華主體文化觀點』kàu-io̍k liáu-āu, tùi Tâi-oân bú-gí koh 1 kái ê bûn-hòa chhò-kin? Kiò lán pàng-sak ka-kī bú-gí chò chú-thé ê bûn-hòa kap seng-oa̍h, jú lâi jú chiâⁿ-chò 1 ê Hôa-jîn(華人)?
Sòa--lo̍h-lâi ê lō͘-têng khah chia̍h-la̍t, ū-tang-sî-á lāu-su mā su-iàu chē lo̍h-lâi hioh-khùn, ka-chài hit kang chiâⁿ hó-thiⁿ, sui-jiân ū-sî o͘-im ná beh lo̍h-hō͘, lo̍h-bóe mā sī bô lo̍h--lo̍h-lâi, tian-tò sī un-tō͘ koh-khah sù-sī, khah bē lâu-kōaⁿ. Chi̍t-lō͘ khòaⁿ-tio̍h lō͘-piⁿ chē-chē ê chio̍h-thâu-chhù ûi-jiah tō chai-iáⁿ che kui phiàn lóng sī í-chá Goân-chū-bîn seng-oa̍h ê só͘-chāi, sīm-chì Ji̍t-pún sî-tāi ê kì-lo̍k koh bat ū gōa-kok bo̍k-su phah the-ní-suh ê ūn-tōng-tiûⁿ kap lo̍k-iâⁿ-tē, iâⁿ-khu sì-kho͘-ûi-á koh ū kok-chióng hoàn-á ê seng-lí-tàⁿ-á kap ke-chhī. Chit-má chia kan-na chhun peh-soaⁿ pō͘-tō kap lō͘-piⁿ ê chháu-po͘-á niā-niā, sī-án-chóaⁿ lán ê kàu-kho-chheh lóng bô kā lán kà chia-ê le̍k-sú, soah it-ti̍t ài lán khì kì “Chi-ná ū kui ê séng? Ū kúi tiâu thih-ki-lō͘?” Chit chióng chham Tâi-oân thiⁿ-tē bô-tī-tāi ê tāi-chì?
Ùi Soaⁿ-kiā-bóe pôaⁿ-kòe面天坪 chi̍t-lō͘ kiâⁿ-kàu Jī-chú-pîⁿ seng-thài kong-hn̂g(二子坪生態公園), lō͘--nih ū kúi-ê-á sè-kài tē-lí khe-khó(地理稽考) ê ûi-jiah『面天坪石屋』, thiaⁿ-kóng sī óa beh 3,000 tang chìn-chêng tō ū lâng seng-oa̍h ê kha-jiah, it-ti̍t kàu kīn-tāi 19~20 sè-kí mā iáu ū lâng tòa. Chiàn-āu ùi Chi-ná cháu-lō͘ lâi Tâi-oân ê lāu-peng-á bat chiàm tī chit ê ûi-jiah lāi-té chhī ti, choh-chhân chèng si̍t-bu̍t, bóe-chhiú chèng-hú chiah kā thó͘-tē bé tńg-lâi chéng-lí, chò tē-lí khe-khó, chin-chiàⁿ sī hó-tit-ka-chài.
Kiâⁿ-ta̍h ê soah-bóe-chām sī Jī-chú-pîⁿ koan-kong ho̍k-bū-chām(二子坪觀光服務站), ùi seng-thài kong-hn̂g kàu ho̍k-bū-chām ê lō͘-sòaⁿ khah khin-khó, khah hó kiâⁿ, chin chē pē-bú chhōa gín-á lâi chia thit-thô ūn-tōng. M̄-koh, in khah bē khì chù-ì tī lō͘-piⁿ chháu-á-po͘-lāi, ū kó͘-chá-sî phah-la̍h ê lâng lâu--lo̍h-lâi ê chio̍h-tē-hām(石地陷,『石製陷阱』), kap pó-hō͘ kui ê soaⁿ-thâu hoan-siā ê ûi-chhiûⁿ ûi-jiah. Nā sī lán ka-kī bô iàu-ì, chèng-hú mā bô beh tiōng-sī soaⁿ-nâ kap le̍k-sú kàu-io̍k, chia-ê ûi-jiah chá-bān ē ùi lán ê kì-lo̍k kap kì-tî siau-sit--khì, lán Tâi-oân-lâng kám bē kám-kak sim-lāi chin m̄-kam, chin hi-bî?
