Kho-ha̍k ê Kî-kéng
作者：陳雷
（本文是漢羅合用kap全羅馬字一段一段對照）
近代文明一个上重要ê成就就是科學ê建立kap應用。伊m̄-nā改變人類依活ê環境，khòng大lán對自然界ê了解，而且影響人內在ê心靈。
Kīn-tāi bûn-bêng 1 ê siōng tiōng-iàu ê sêng-chiū tō sī kho-ha̍k ê kiàn-li̍p kap èng-iōng. I m̄-nā kái-piàn jîn-lūi i-oa̍h ê khoân-kéng, khòng-tōa lán tùi chū-jiân-kài ê liáu-kái, jî-chhiáⁿ éng-hióng lâng lōe-chāi ê sim-lêng.
科學上主要ê特點是ùi假設到證明。上早人類就ē-hiáu假設。原始人遇著地動，解soeh是神teh受氣，che就是假設。In koh進一步kā chit个無經過證明ê假設變做頭殼內ê事實。
Kho-ha̍k siōng chú-iàu ê te̍k-tiám sī ùi ká-siat kàu chèng-bêng. Siōng-chá jîn-lūi tō ē-hiáu ká-siat. Goân-sí-lâng gū-tio̍h tē-tāng, kái-soeh sī sîn teh siū-khì, che tō sī ká-siat. In koh chìn-chi̍t-pō͘ kā chit ê bô keng-kòe chèng-bêng ê ká-siat piàn-chò thâu-khak-lāi ê sū-si̍t.
Ùi假設到證明，一个簡單ê例就是數學。比如假設X+3等於5，證明X是2。Chit款代數（algebra）tī第七世紀已經建立。近代科學大約四、五百年歷史，到taⁿ ê成就顯示科學ê方法、原則真有力、真有路用。
Ùi ká-siat kàu chèng-bêng, 1 ê kán-tan ê lē tō sī sò͘-ha̍k. Pí-jû ká-siat X+3 téng-û 5, chèng-bêng X sī 2. Chit khoán tāi-sò͘ (algebra) tī tē-7 sè-kí í-keng kiàn-li̍p. Kīn-tāi kho-ha̍k tāi-iok 4, 500 nî le̍k-sú, kàu-taⁿ ê sêng-chiū hián-sī kho-ha̍k ê hong-hoat, goân-chek chin ū-la̍t, chin ū lō͘-iōng.
但是科學上大ê奇蹟超過伊tī物質、實用方面ê價值。科學提供智識，hō͘ lán ê視界闊曠。Ùi原子內底上小ê「quark」到上大ê宇宙，包含ê範圍有1後面60个零（zero）ê倍數。伊hō͘ lán看著每日生活範圍內看bē著ê mi̍h件，原子ê世界、天文ê世界、幾百萬冬前生物ê世界種種。踏入科學ê門，伊hō͘ lán接觸著日常生活接觸bē著ê感受，心靈ê美感、神祕，甚至崇拜ê境界。Hō͘ lán chiâⁿ做智慧ê人。
Tān-sī kho-ha̍k siōng tōa ê kî-chek chhiau-kòe i tī bu̍t-chit, si̍t-iōng hong-bīn ê kè-ta̍t. Kho-ha̍k thê-kiong tì-sek, hō͘ lán ê sī-kài khoah-khòng. Ùi goân-chú lāi-té siōng sió ê “quark” kàu siōng tōa ê ú-tiū, pau-hâm ê hoān-ûi ū 1 āu-bīn 60 ê lêng (zero) ê pōe-sò͘. I hō͘ lán khòaⁿ-tio̍h múi-ji̍t seⁿ-oa̍h hoān-ûi-lāi khòaⁿ bē tio̍h ê mi̍h-kiāⁿ, goân-chú ê sè-kài, thian-bûn ê sè-kài, kúi pah-bān tang chêng seng-bu̍t ê sè-kài chióng-chióng. Ta̍h-ji̍p kho-ha̍k ê mn̂g, i hō͘ lán chiap-chhiok-tio̍h ji̍t-siông seⁿ-oa̍h chiap-chhiok bē tio̍h ê kám-siū, sim-lêng ê bí-kám, sîn-pì, sīm-chì chông-pài ê kéng-kài. Hō͘ lán chiâⁿ-chò tì-hūi ê lâng.
