《鄉史補記》讀者症候群
作者：A-Koan
Tâi-oân bûn-ha̍k-ka Tân-lûi (Ngô͘ Kéng-jū phok-sū/i-su) tù-chok ê «Hiong-sú Pó͘ Kì», sī thâu 1 pún Tâi-oân pêⁿ-po͘-cho̍k chò chú-thé ê le̍k-sú tn̂g-phiⁿ sió-soat, 2008 nî chhut-pán. Ū tha̍k chit pún chheh ê tha̍k-chheh-hōe 1 m̄-nā tī Tâi-oân ê Sin-tek, Ka-gī, Tâi-lâm, Ko-hiông, liân hái-gōa to ū. Thiaⁿ chia-ê tho̍k-chiá kóng, tha̍k «Hiong-sú Pó͘ Kì» ê lâng, ē chhut-hiān chi̍t-kóa-á kî-kî-koài-koài ê chèng-thâu. Tī chia thê-chhíⁿ bîn-chiòng chù-ì.
Chèng-thâu tāi-khài ū hun-chò: seng-khu, sim-lí, siā-hōe chit 3 khoán.
1. Seng-khu ê chèng-thâu: (1) khùn bô-kàu bîn (2) pak-tó͘-iau (3) ba̍k-chiu sng-siap (4) thâu-hîn (5) ūi cho sim sng
Chia-ê chèng-thâu tāi-pō͘-hūn sī in-ūi, chheh khòaⁿ--leh to̍h tiâu, thêng bē lo̍h--lâi. Kò͘ tha̍k, m̄ chia̍h m̄ khùn. Lāi-iông ē chhì-kek goân-pún jīn-ti ê sè-kài. Chi̍t-sî thâu hoe, náu gông--khì. Kò͘-sū iū-koh ē ín-khí ūi kap sim bô sóng-khoài ê hoán-èng.
2. Sim-lí ê chèng-thâu: (1) sim-chêng khí hong-thai (2) hùn-khài (3) hiō-hóe (4) hoàn-sióng (5) bōng-sióng
Kò͘-sū hō͘ lâng liâm-mi chhiò, liâm-mi khàu, liâm-mi khì, liâm-mi kiaⁿ. Iū-koh thâu-khak ná hō͘ lûi-kong khà--tio̍h. Hut-jiân chhíⁿ-ngō͘! Hoat-kiàn jîn-seng lōng-hùi hiah-nī-á chē sî-kan khì o̍h “Kiông”-kok 2 ê kó͘-bûn, gí-giân, sú-tē. Soah tùi lán ka-kī ê bú-gí, hâm Tâi-oân ê le̍k-sú tē-lí chhiⁿ-so͘ kah ū-chhun. He phah-sńg--khì ê chheng-chhun, beh chhōe siáng thó--tńg-lâi?
Che sió-soat ê Tâi-bûn oa̍h-thiàu. Hō͘ lâng thiaⁿ ē tio̍h siaⁿ-im, khòaⁿ ē tio̍h ōe-bīn, phīⁿ ē tio̍h phang-chhàu. Tho̍k-chiá sán-seng 1 chióng “a-kong a-má a-chó͘ tī sin-piⁿ iōng Tâi-gí kap i kóng-kó͘” ê chhò-loān. Sīm-chì chhiūⁿ thàng-kòe sî-kan ê pōng-khang, tńg-khì kàu 200 nî chêng ê Tâi-oân. Chhāi tī hiān-tiûⁿ kim-kim-siòng. Koh ē bô-tiuⁿ-tî lâu-chhut kám-tōng ê ba̍k-sái. Siūⁿ-bē-kàu lán ê ōe piàn-chò jī ē-tàng súi kah chit-lō khoán.
Siōng giâm-tiōng--ê to̍h sī khai-sí hām-bîn. Siàu-siūⁿ tio̍h “Loh-thó͘”. Án-ne to̍h ū chîⁿ kā «Hiong-sú Pó͘ Kì» phah-chò tiān-sī, tiān-iáⁿ, hoan-e̍k khì kok-gōa chhut-pán. Sīm-chì cheng-chhú No͘-bé-luh Bûn-ha̍k-siúⁿ 3. Tho̍k-chiá kóng, lâng he iōng “Kiông”-kok-gí siá ê le̍k-sú sió-soat lóng í-keng piàn-chò iáⁿ-phìⁿ: Lōng Tô Soa 3 chò tiān-sī, Bū-siā Sū-kiāⁿ 3 ū ang-á-chheh kap tiān-iáⁿ. Tó-hong-lāi-hái 3 chit-má Gūi Tek-sèng 3 tō-ián tng-teh phah tiān-iáⁿ, khí iû-lo̍k-hn̂g. To̍k-to̍k lán che iōng Tâi-bûn siá--ê, hán-tit ū lâng khòaⁿ-ū. Ū lâng ē kóng: Siáng kiò lín m̄ iōng “Kiông”-kok-ōe siá-chok? Kian-chhî iōng Tâi-bûn, bô oa̍h-lō͘--lah! Tân-lûi ê tho̍k-chiá thiaⁿ kah siūⁿ-khí bô-ta-ôa. Haiⁿh! Kan-ta lāi-hâng--ê chiah chai hó tī toh.
3. Siā-hōe ê chèng-thâu: (1) siáu-kông (2) têng chò ha̍k-seng (3) khó-kó͘ (4) chhui-siau-oân (5) chio lâng ká-kûn
Nā chim-chiok kā «Hiong-sú Pó͘ Kì» tha̍k--kòe ê lâng, lóng ē chiâⁿ-chò Tân-lûi ê “chhiau-kip bê-chiòng”, ka 4 tóng-chò “ái-to͘h”. Cheng-chha bô kàu chông-pài ê tē-pō͘. «Hiong-sú Pó͘ Kì» khòaⁿ bô-kàu-khùi, Tân-lûi kî-thaⁿ ê chok-phín mā piàⁿ teh tha̍k. Iā ū lâng khai-sí kā Tâi-oân ê le̍k-sú tē-lí o̍h--tńg-lâi. Iû-kî Si-lá-iah kap pêⁿ-po͘-cho̍k sī án-chóaⁿ sit-khì thó͘-tē, siā, gí-giân hâm miâ-jī. Pí ha̍k-seng-á sî-tāi koh-khah téng-chin. M̄-bián lāu-su pek, chū-tōng-chū-hoat.
Ū tho̍k-chiá khai-sí hòⁿ-kî ka-kī sī-m̄-sī ū pêⁿ-po͘-cho̍k hiat-iân. Cháu-khì Hō͘-chèng sū-bu̍t-só͘ chhâ chó͘-sian ê chu-liāu. A̍h-sī chhōe in chháu-tē ê hiong-sú lâi tha̍k. Iā ū lâng a-kong a-má lāu-chi̍t-pòe--ê í-keng bô--khì, bô thang mn̄g, àu-náu ná ē bô khah-chá kak-chhíⁿ, tō kóaⁿ-kín mn̄g a-pà a-bú chit iân--ê, chhiáⁿ in iōng Tâi-gí kóng gín-á-sî ê tāi-chì, ka lo̍k-im, lo̍k-iáⁿ--khí-lâi. Bē-su teh chò tiân-iá tiâu-cha, phah kì-lo̍k-phìⁿ. To̍h sī hoân-ló lán ê gí-giân bûn-hòa nā m̄ kín lâu--lo̍h-lâi, thoân--lo̍h-khì, khióng-kiaⁿ ē kap Si-lá-iah kāng-khoán, kín-tiuⁿ kah beh sí, kap sî-kan cháu-sio-jiok.
Mā ū tho̍k-chiá sì-kè soan-thoân «Hiong-sú Pó͘ Kì» lōa hó tú lōa hó. Siá-phoe khì tiān-sī-tâi, kóng-pò-tiān-tâi, kio̍k-thoân. Chhui-chiàn hō͘ lâng chai. Khòaⁿ kám ū tō-ián a̍h-sī pian-kio̍k beh lâi phah iáⁿ-phìⁿ, he̍k-chiá ū chú-chhî-jîn beh hóng-mn̄g Tân-lûi--bô. Koh ū lâng siūⁿ-beh o̍h Tân-lûi siá sió-soat. Chio-chio kui-tīn lâi bú.
Khòaⁿ--khí-lâi chit ê «Hiong-sú Pó͘ Kì» ê bûn-jī ū àm-chông chhui-bîn ê ki-koan tī hin. Ē choán-piàn lâng ê sin-thé chōng-hóng, sim-lí chōng-thài, su-khó kap hêng-ûi bô͘-sek. Nā beh tha̍k ê lâng ài ū sim-lí chún-pī.
Ū choan-ka kóng che hūn-loān sī chiām-sî nā-tiāⁿ. Lán lâng ū “ho̍k-goân-le̍k”. Bián siuⁿ hoân-ló. Nā-sī chim-chiok khì thiaⁿ sim-lāi ê siaⁿ, mài chhiūⁿ “song-si” ū-hûn-bô-thé, tau̍h-tau̍h-á to̍h ē chai-iáⁿ án-chóaⁿ chò. Kā “chú-thé-sèng” ta̍h hō͘ chāi, m̄ kiaⁿ pháiⁿ-mih-á koh lâi hāi!
Chok-chiá chù: Í-siōng pò-tō chí-sī “tek-ko tàu chhài-to”, nā ū sio-siâng, chhiàng-sù-chhiàng-sù nā-niā.
